Bilimsel Çalışmalar Nasıl Okunur?


H. Kemal Ilter
2010


Bilimsel çalışmaları okumak karmaşık bir işlemdir. En kötü yöntem ders kitabı okur gibi, literatürdeki etkisini görmeksizin ve herhangi bir kritik yapmaksızın okumaktır. Oysa çalışma, yapısını, çerçevesini ve özelliklerini belirlemek için taranarak okunmalıdır. Okurken yazarın belirtmeye çalıştığı ana noktalar aranmalı ve çeşitli sorular sorulmalıdır. Çalışmanın okunması sırasında çeşitli notlar almak hem konuya hakimiyeti artıracaktır hem de özetin daha kolay ortaya çıkmasını sağlayacaktır. Bilimsel bir çalışmayı okurken bu yazıda belirtilen yöntem kullanılabilir.

Çalışmayı Taramak ve Yapısını Belirlemek

Çoğu bilimsel çalışma, özeti izleyen giriş bölümü, yöntem, sonuç ve tartışmadan oluşur. Bu bölümlerin herbiri okuma sırasında rahatlıkla belirlenebilir.

Özet bölümünün özellikleri. Özetler genellikle dört türde bilgi sunar:

  • çalışmanın amacı veya mantıksal temeli (bu çalışma neden yapıldı?)
  • yöntemi (nasıl yapıldı?)
  • sonuçlar (neler bulundu?)
  • çalışmanın sonucu

Çalışmayı okumaya başlarken özette belirtilen bu bilgileri tespit etmeniz gerekir.

Giriş bölümünün özellikleri. Giriş bölümünün iki amacı vardır, konuyla ilgili bir merak uyandırmak ve çalışmanın anlaşılabilmesi için bir temel oluşturmak. Bu amaç genellikle konuyla ilgili nelerin bildiğine dair geniş bir bilgi verildikten sonra nelerin bilinmediği ve oradan da yazarın soru ve cevaplarının neler olduğuna değinilerek gerçekleştirilir. Böylece yazar tümden gelim yöntemi ile daha önce bu konuyla ilgili yapılmış çalışmalardan (genelden) kendi çalışmasına (özele) inerek çalışmanın alan için önemini belirtir.

Yöntemin özellikleri. Yöntem bölümü yazarın giriş bölümünde sorduğu soruların cevapları için tasarımlanmış deneylerin sunulduğu bölümdür. Bu bölümün okunması yüksek lisans düzeylerinde bile zor olabilmektedir. Nedeni ise alanda çalışan diğer yazarların yöntemi tekrar edebilmeleri için çok daha teknik bir dilin kullanılmasıdır. Bununla birlikte, eğer dikkatli okunursa, okuyucuya çalışmanın yönteminin nasıl tasarlandığını ve geçerliliğinin (validity) nasıl sağlandığı konusunda tam bir hakimiyet kazandırır.

Sonuç ve tartışmanın özellikleri. Sonuç, çalışmada elde edilen sonuçların ne anlama geldiğini yöntem bölümündeki tablo ve şekillere atıflar vererek açıklandığı bölümdür. Yazar, genellikle bu bölümde yapılan diğer çalışmalara atıflar vermekten kaçınarak kendi sonuçlarına odaklanmaktadır. Değerlendirmede ise, giriş bölümünde belirtilen probleme ait cevapların açıkça belirtilmesi ve sonuçların bu değerlendirmeyi nasıl etkilediğine değinilir.

Tipik olmayan yapılar. Bazı çalışmalar yukarıdaki yapıda olmazlar. Başlıklar ve içerik farklı sırayla olabilir veya ana bölümler birden fazla sayıda başlığa bölünmüş olabilir. Bazı çalışmalarda özet, olması gerekenden çok daha ayrıntılı olabilir. Bu tür bir çalışmayı okurken bölümleri genel olarak tarayarak, yukarıda bahsedilen yapıya uygun bir çerçeveyi kafanızda oluşturabilirsiniz.

Ana Noktaları Belirlenmek

Bilimsel çalışmalar çok miktarda bilgi içerdiğinden bazı durumlarda sunulan ana noktaların tespit edilmesi zor olabilir. Yazarın ifade ettiği ana noktaların tespitinde kullanılacak göstergeler şunlar olabilir:

  • Çalışma genelindeki göstergeler
  • Başlık
  • Özet
  • Anahtar kelimeler
  • Görsel malzemeler (şekil ve tabloların başlıkları)
  • İlk cümle veya Giriş bölümünün ilk birkaç cümlesi
  • Paragraf düzeyindeki göstergeler (aranacak kelime veya kelime grupları)
  • beklenmeyen
  • önceki çalışmaların aksine
  • hipotezim
  • geliştirmek
  • alana kazandırmak
  • önerilen veri

Sorular Sormak ve Kavramak

Okumak aktif bir süreçtir. Okumadan önce ve okuma sırasında kendinize şu soruları sorun:

  • Bu yazar(lar) kim? Çalışmanın basıldığı dergi nasıl bir dergi? Çalışmanın değerini sorgulayabilir miyim?
  • Tüm terminolojiyi anlamam ne kadar zamanımı alacak?
  • Bir çalışmayı geri dönüp tekrar okumam veya özetini hazırlamam bu çalışmayı daha iyi anlamama yardımcı olacak mı?
  • Okuma zamanımın çoğunu çalışmanın daha az önemli bölümlerine mi harcıyorum?
  • Çalışmadaki kafamı karıştıran konularla ilgili olarak konuşabileceğim birisi var mı?

Okumadan sonra kendinize şu soruları sorun:

  • Bu çalışma hangi özel (spesifik) probleme odaklanmış? Bu neden önemli?
  • Kullanılan yöntem iyi mi? En iyisi mi?
  • Hangi spesifik sonuçlar bulunmuş? Bunları bir-iki cümlede özetleyebilir miyim?
  • Verilerden yazarın değinmediği başka sonuçlar çıkabilir mi?
  • Bulgular anlamlı delillerle desteklenmiş mi?
  • Bulgular alandaki diğer çalışmalar arasında tek mi/yeni mi/olağandışı mı?/destekleyici mi?
  • Bu çalışmanın bulguları benim ilgilendiğim alanla nesıl bir ilişki içinde?
  • Bu çalışmada sunulan belirli fikirlerin uygulamaları nelerdir? Cevaplanmamış olaral geride kalan sorular için hangi araştırmalar yapılabilir?

Çıkarımlar Yapmak

Bilimsel bir çalışmadan öğrendiklerinizin tümü açıkça ifade edilemeyebilir. Okudukça, önceki deneyimleriniz ve dünya görüşünüz, çalışmada sunulan literatür ile birlikte çıkarımlarda bulunmaya yöneldiğinizi göreceksiniz. Araştırmalar, aktif bir şekilde çıkarımda bulunanların bilgiyi anlama ve tekrar kullanma konusunda diğerlerinden daha etkin olduklarını göstermektedir.

Aşağıdaki örnek (Ballestar v.d., 2000) Biochemistry dergisindeki bir çalışmanın giriş bölümündeki okumayı göstermektedir. İtalik yazılar okuyucunun yorumlarını ve çıkarımlarını göstermektedir.

Rett Syndrome is a childhood neurodevelopmental disorder and one of the most common causes of mental retardation in females Comment: Hmmm…must be related to a gene on the X-chromosome, with an incidence of 1 in 10000-15000. Comment: How common is that? Not too likely to happen to me, but there must be several such children born in Houston every year. Rett syndrome patients are characterized by a period of normal growth and development (6-18 months) followed by regression with loss of speech and purposeful hand use. Comment: What happens? Something must be triggered or activated at late infancy. Patients also develop seizures, autism, and ataxia. After initial regression, the condition stabilizes and patients survive into adulthood. Studies of familial cases provided evidence that Rett is caused by X-linked dominant mutations in a gene subject to X-chromosome inactivation. Recently, a number of mutations in the gene encoding the methyl-CpG binding transcriptional repressor MeCP2 have been associated with Rett Syndrome. Comment: MeCP2 mutations probably cause Rett Syndrome. This must be an important masterregulator to affect so many processes in the brain. I wonder what they know about it...

Okurken not almak

Etkin okuyucular okurken -hatırlayabilmek ve konuyu bütünleştirebilmek için- notlar alır. Araştırmalarınız sırasında bilimsel çalışmalar, profesyonel yazılar, projeler, tez çalışmaları gibi okuduğunuz herşeyi hatırladığınızı düşünebilirsiniz, ama detaylar uçup gider. Bilimsel çalışmaları okurken aşağıdaki gibi belirli bir şablonun kullanılması çok sayıda okumanın hızlı biçimde yazdıklarınıza aktarılmasını kolaylaştıracaktır. Böyle bir şablonun doldurulması ve daha sonra hatırlamak amacıyla kullanılması, aynı çalışmayı tekrar okumaktan daha kısa sürecektir.

Açıklamalar
Çalışmanın künyesi Yazar(lar), Basım tarihi, Başlık (makale veya vak’a çalışması), Dergi, Cilt #, Sayı #, Sayfalar.
Web adresi
Anahtar Kelimeler
Çalışmanın ana konusu
Çalışmanın spesifik konusu
Çalışmada sunulan hipotez(ler)
Çalışmanın yöntemi
Çalışmanın sonucu (sonuçları)
Çalışmada sunulan anahtar noktalar
Çalışmanın içeriği ve kapsamı Alandaki diğer çalışmalarla ilişkisi ve anahtar bağlantı noktaları
Çalışmanın önemi Bilim alanı açısından ve aldığınız dersin konusu ile ilgili olarak
Önemli şekiller ve/veya tablolar Kısa açıklama ve sayfa numarası
Takip edilecek referanslar Projenizle ilgili olarak ve/veya gelecekte size değer katacağını düşündüğünüz okumalar arasına almanızla ilgili olarak
Diğer yorumlar
Çalışmanın Özeti